تحلیل سیاست و  سیاست‌گذاری عمومی

راهنمای ساده سیاست پژوهی

(برگرفته از کتاب روشهای سیاست پژوهی)

سياست پژوهي يك زمينه علمي نوظهور است كه از دهه 70 آغاز شده است و به منزله شيوه‌اي براي ارائه اطلاعات ذي‌ربط به سياست‌گذاران است كه فرصت و امكان كافي براي تعمق درباره مسائل مهمي چون اصول اخلاقي و استانداردها در اداره جامعه را فراهم آورده است.

ماهيت سياست پژوهي؟

سياست پژوهي، «آميزه‌اي از علم، فن و هنر است. «علم» مجموعه‌اي از نظريه، مفاهيم و اصول روش شناسي است؛ «فن» مجموعه‌اي از تكنيك‌هاي كارامد، قواعد تجربي و سرانگشتي و شيوه‌هاي عملياتي استاندارد؛ و «هنر» آهنگ، سبك و شيوه كار فرد است»(Rossi wright.1973).

منظور از سياست پژوهي، ارائه اطلاعات و راه‌هاي مقتضي به سياست‌گذاران براي حل مسائلي است كه امروزه با آنها مواجه‌ايم.

تعريف سياست پژوهي؟

سياست پژوهي، تحقيق درباره مسائل اجتماعي اساسي و مهم(تورم، فقر، بيماري و...) براي نيل به راه‌حل‌هاي عملي و واقع‌بينانه در حل و تقليل اين مسائل است.

فرآيند سياست پژوهي با تحقيق و تحليل مسأله اجتماعي آغاز شده، سياست‌هاي مختلف تقليل و حل مسأله پيدا شده و به ارائه خلاصه مطالعه و توصيه‌هاي سياستي به سياست‌گذاران ختم مي‌شود.

سياست پژوهي، در تمركز بر توصيه‌هاي معطوف به عمل نسبت به مسائل اجتماعي اساسي و مهم، منحصر به فرد است.

زمينه سياست پژوهي؟

ü     يافته‌هاي تحقيق سياست پژوهي فقط يكي از منابع فراواني است كه در فرآيند سياست‌گذاري وارد مي‌شوند(خواسته‌هاي راي دهندگان، بده‌بستان‌ها و...).

ü     سياست يكباره شكل نمي‌گيرد بلكه انباشتي است(مسائل اجتماعي نوعاً پيچيده و مبهم‌اند و راه‌حل ساده ندارند لاجرم، يك سياست اتخاذ، اجرا، ارزيابي و مورد تجديدنظر قرار مي‌گيرد تا بتوان مسأله را تقليل داد).

ü     فرآيند اتخاذ سياست به اندازه خود مسائل اجتماعي بسيار پيچيده است(سطوح سياست‌گذاري، بازيگران فراوان و...)

ü     بنابراين، سياست پژوهي در زمينه كاري خود با منابع رقيب، مسائل پيچيده و سبك‌هاي ظاهراً نامعقول سياست‌گذاري مواجه است و مي‌بايست با درك اين زمينه انجام گيرد، تا عملي و اثربخش باشد.

انواع سياست پژوهي؟

سياست پژوهي بر گروه متغيّري از فعاليت‌ها دلالت دارد، اما محور همه آنها كمك به سياست‌گذاران در حل مسائل اجتماعي است. بعنوان مثال نوع سياست پژوهي:

-       بسته به اينكه تامين كننده بودجه، بهره بردار آن هم هست يا نه

-       بسته به اينكه متمركز بر تعريف مسأله است يا حل مسأله

-       بسته به محيط سازماني( مثلاً تحقيق «در خانه» يا «از بيرون») 

-       برحسب رشته علمي محقق(فعاليت سياست پژوهي عمدتاً بازتاب مفروضات و روش‌هاي رشته علمي محقق است.

خصوصيات سياست پژوهي؟

 سياست پژوهي خصوصياتي دارد كه آن را از انواع ديگر فعاليت پژوهشي متمايز مي‌كند:

-       چند بعدي بودن محور تحقيق

-       اعمال رويكرد تجربي-استقرايي در تحقيق

-       گنجاندن صريح ارزشها در فرآيند تحقيق

-       پاسخگوي بهره‌برداران تحقيق بودن

-       تمركز بر متغييرهاي انعطاف پذير   

سياست‌هاي عمومي نوعاً در پي حل مسائل اجتماعي پيچيده‌اي هستند كه از چند بعد، عامل، اثر و علت تشكيل شده‌اند. پس اگر حل مسائل اجتماعي پيچيده در دستوركار است سياست پژوهي بايد در پي مطالعه كل ماهيت چندبعدي مسأله برآيد.

سياست پژوهي با مسأله اجتماعي آغاز مي‌شود و درپي استنتاج تجربي مفاهيم و نظريه‌هاي علمي در جريان پيشرفت مطالعه مسأله اجتماعي است. اين رويكرد تجربي-استقرايي تقابل بارزي با رويكرد آزمون-فرضيه علمي سنتي دارد. اين رويكرد پژوهشي را برخي محققان نظريه زمينه‌اي يا گرند تئوري(grounded theory) مي‌نامند.

براي اينكه سياست پژوهي بتواند توصيه‌هاي قابل اجرا و معطوف به عمل داشته باشد بايد برجنبه هايي از مسأله اجتماعي متمركز شود كه از تاثيرپذيري و مداخله پذيري برخوردار باشند.

چه بسا بهره‌برداران سياست پژوهي متعدد بوده واز لحاظ انتظارات، دستوركار، ارزش‌ها، مفروضات و نيازها با هم تفاوت داشته باشند، سياست پژوه بايد بكوشد حتي المقدور پاسخگوي آنها باشد.

سياست پژوهي صراحتاً فرآيندي مملو از ارزش‌هاست بعنوان مثال ارزش‌هاي بهره‌برداران، ارزش‌هاي متعارف جامعه و ارزشهاي خود محقق در كل فرآيند تحقيق از انتخاب رويكرد كلي تا نتيجه‌گيري و ارائه توصيه سياستي اثر دارد.

در كار سياست پژوهي، محقق بايد قادر باشد همه جوانب مسأله اجتماعي چندبعدي را در نظر بگيرد، انعطاف‌ پذيرترين متغييرها را شناسايي كرده و برآنها متمركز گردد، مسأله اجتماعي را بدون تحميل نظريه‌اي از پيش تعيين شده مطالعه كند، اثر روندهاي گذشته و روندهاي آينده بر روندهاي حاضر را درنظر بگيرد، صراحتاً ارزش‌هايي را وارد فرآيند تحقيق كند و پاسخگوي بهره‌برداران مطالعه به رغم تصورات و گاه تقاضاهاي متضادشان باشد. لاجرم، سياست پژوهي مستلزم محققي مجرب، سياست‌گذاران و محيط سياست‌گذاري باز و دقيق است.

فرآيند سياست پژوهي؟

1.       آماده سازي(جمع‌آوري اطلاعات مقدماتي درباره مسأله اجتماعي و محيط اجتماعي-سياسي )

2.       مفهوم سازي(مفهوم سازي مسأله اجتماعي و پرسش هاي تحقيق)

3.       تحليل تكنيكي(انتخاب و اعمال رويكرد تحليلي)

4.       تحليل توصيه ها(تحليل ازلحاظ عملي بودن)

5.       انتقال نتايج(به بهره برداران)     

1.     آماده سازي سياست پژوهي:

-       مرحله1؛ انتخاب مسأله اجتماعي

-       مرحله2؛ شناسايي موضوع‌هاي عمده سياستي 

-       مرحله3؛ تحليل پيشينه قانون‌گذاري موضوع‌هاي سياستي

-       مرحله4؛ دنبال كردن روند تحقيقات پيشين و تغييرات انجام شده

-       مرحله5؛ كسب نمودار سازماني واحدهاي سياست‌گذاري

-       مرحله6؛ ترسيم مدل فرآيند سياستگذاري

-       مرحله7؛ مصاحبه با بازيگران     

2.     مفهوم سازي:

-       مرحله1؛ ساختن مدل اوليه مسأله اجتماعي

-       مرحله2؛ تدوين پرسش‌هاي تحقيق:

2-1) تعيين نوع اثر مطلوب مورد انتظار از تحقيق:

2-1-1.تعريف بهتر مسأله اجتماعي

2-1-2.شناسايي راه‌حل‌هاي مختلف

2-1-3.مقايسه راه‌حل‌هاي مختلف

2-1-4.حداثر مطلوب(پي‌جويي تغييرات تدريجي يا بنيادي)

2-1-5.كساني كه تحت تاثير قرار مي‌گيرند(سطوح بالا يا پايين سياست‌گذاري)

2-2) انتخاب وجهي(محوري) از مسأله اجتماعي براي تحقيق:

2-2-1.منظر تكنيكي

2-2-2.منظر ساختار سازماني

2-2-3.منظر اجماع جامعه

2-2-4.منظر قدرت

2-3) شناسايي متغيرهاي انعطاف پذير

2-3-1.رهنموداول؛نگرش‌ها، برچسب‌ها،برداشت‌ها وقوانين حقوقي نوعاً انعطاف‌پذيرتر از فرآيندهاي طبيعي‌اند.

2-3-2.رهنموددوم؛متغيررهاي محدود عمدتاً انعطاف پذيرتر از متغيرهاي گسترده و كلي‌اند.

2-3-3.رهنمودسوم؛متغيرهاي پيوسته،متغيرهايي كه از توزيع نرمال برخوردارند عموماً انعطاف‌پذيرتر از متغيرهاي دوشقي يا متغيرهايي‌اند كه داراي توزيع دونمايي‌اند.

2-3-4.رهنمودچهارم؛متغيرهايي كه به بهبود وارتقاء برآورده‌ساختن نيازهاي اساسي انسان مي‌پردازند انعطاف‌پذيرتر از متغيرهايي هستند كه مستقيماً با نيازهاي اساسي انسان سروكار ندارند.

2-3-5.رهنمودپنجم؛چه بسا انعطاف‌پذيري متغير در ابتدا و پايان تحقيق يكسان نباشد پس بايد كوشيد متغيرهايي كه احتمالاً انعطاف‌پذيريشان در آينده تغير خواهد كرد شناسايي كرد.

2-4) تدوين پرسش‌هاي تحقيق:

2-4-1.پرسش تحقيق بايد به جنبه مهمي از مسأله اجتماعي بپردازد،

2-4-2. پرسش تحقيق بايد عملي باشد(محدوديت‌ها و..)،

2-4-3. پرسش تحقيق بايد به موقع باشد(سودمندي براي سياستگذاري جاري و آينده)،

2-4-4. پرسش تحقيق بايد تركيبي از ديدگاه‌هاي مختلف باشد،

2-4-5. پرسش تحقيق بايد با طرح مسائل، به گونه‌اي كه به اقدام سياست‌گذاران درمورد مسأله اجتماعي كمك‌كند، نشان‌دهنده حساسيت به سياستگذاري باشد.

3.     مرحله3؛ برگزيدن محققان